ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Μεγάλος αρχαίος Έλληνας κωμικός, από τους διασημότερους και δημοφιλέστερους. Γεννήθηκε στην Αθήνα (στη δήμο Κυδαθηναίων) στα 456 π.Χ. Ο πατέρας του Φίλιππος, όταν μοιράσθηκε το έδαφος της Αίγινας σε κληρούχους, έλαβε τον κλήρο του και πήγε και κατοίκησε εκεί (430). Ίσως ο ποιητής να γεννήθηκε και στην Αίγινα και να ήρθε στην Αθήνα ύστερα από το θάνατο του πατέρα του.
Γι’ αυτό και ο διαβόητος δημαγωγός Κλέων, που επανειλημμένα διακωμώδησε ο Αριστοφάνης, στα 427 κατήγγειλε εγγράφως ότι ο ποιητής ήταν ξένος και όχι Αθηναίος (οι ξένοι πλήρωναν ειδικό φόρο στην πολιτεία), όμως ο Αριστοφάνης αποτίναξε την κατηγορία. Πάντως ο Αριστοφάνης ήταν γνήσιος Αθηναίος πολίτης, ακόμα και γιατί ανήκε στους αριστοκρατικούς, και οι κωμωδίες του είναι γεμάτες σκώμματα κατά των δημοκρατικών. Σαν ιδανικό πολίτευμα θεωρούσε εκείνο του Αριστείδη και του Κίμωνα, και διακωμωδούσε όλους τους σύγχρονους δημαγωγούς, ιδιαίτερα τον Κλέωνα, που τον ονόμαζε «πολιτικόν τέρας». Σαν κοινωνικό πρότυπο θεωρούσε τους Μαραθωνομάχους, αγωνιζόταν να ξαναφέρει τους συμπολίτες του στην απλότητα και την ευσέβεια και συμβουλεύει τη βελτίωση της δημόσιας και οικιακής αγωγής, που είχαν παραμελήσει και αυτοί οι Μαραθωνομάχοι, οι οποίοι είχαν εξελιχθεί σε πανούργους σοφιστές. Αυτή την αντίθεση, της φρόνιμης και κόσμιας αγωγής προς την καινούρια, την ακόλαστη και απείθαρχη των σοφιστών, παρουσιάζει στις κωμωδίες του.
Μισώντας δε τους σοφιστές, διακωμωδεί και το Σωκράτη, τον οποίο συγχέει μ’ εκείνους, καθώς και τον Ευριπίδη, που τις τραγωδίες τους τις νομίζει σοφιστικές. Πάντως είναι αδικαιολόγητος για την πρόθεσή του να διασύρει δύο μεγάλους άνδρες της εποχής του. Βλέποντας ότι ο δήμος είχε διαφθαρεί, είχε το θάρρος να τα βάλει και μ’ αυτό και να τον διακωμωδήσει. Παρ’ όλα αυτά, οι Αθηναίοι, αγαπούσαν τόσο πολύ τον κωμικό ποιητή του, που στα 405 τον έστεψαν με θαλλό απ’ την ιερή ελαία, στεφάνι που εθεωρείτο ισότιμο με το χρυσό.
Ο Αριστοφάνης εκπροσωπεί την αρχαία αττική κωμωδία, όπως καλείτε, που τα θέματά της δεν περιορίζονταν σε γενικούς χαρακτήρες και ανθρώπινα ελαττώματα, αλλά (και αυτό έκανε συνηθέστερα) αναφέρονταν ονομαστικά σε πρόσωπα, και μάλιστα πολιτικών ανδρών, που διακωμωδούσε. Και συγκινώντας το σφοδρό πάθος του Κρατίνου και τη χάρη του Ευπόλιδος, κυριάρχησε επί 40 έτη στην κωμική σκηνή των Αθηνών (427 – 388) που μετέτρεψε αληθινά σε εστία μορφώσεως και ανυψώσεως του λαού.
Από τις 40 κωμωδίες που έγραψε μονάχα 11 διασώθηκαν:
- Αχαρνής (425), όπου απεικονίζεται ο φλογερός πόθος του ποιητή για την ειρήνη.
- Ιππής (424), το δριμύτερο και σφοδρότερο δράμα της αριστοφάνειας μούσας, όπου, σαν Παφλαγών, μαστιγώνεται ο Κλέων,
- Νεφέλαι (423), όπου διακωμωδείται ο Σωκράτης,
- Σφήκες (422), όπου καυτηριάζει τους φιλόδικους Αθηναίους,
- Ειρήνη (421), όπου υποστηρίζει τη σύναψη ειρήνης μετά το θάνατο του Κλέωνα,
- Όρνιθες (414), όπου οι χρηστοί πολίτες καταφεύγουν σαν πουλιά, για να ζήσουν πιο δίκαια, ανάμεσα σε ουρανό και γη, χτίζοντας δική τους πόλης τα σύννεφα,
- Λυσιστράτη (411), που ζητεί, μαζί με τις γυναίκες της Βοιωτίας και της Πελοποννήσου, να καταργήσει τον εθνοκτόνο πόλεμο δια παντός, αφού οι άνδρες αποδείχθηκαν ανίκανοι να το κατορθώσουν,
- Θεσμοφοριάζουσαι (411), όπου διακωμωδείται ο Ευριπίδης ως μισογύνης και συκοφάντης του γυναικείου φύλου,
- Βάτραχοι (405), όπου ο ποιητής κρίνει με λεπτότητα και χάρη τον Αισχύλο και τον Ευριπίδη, ώστε η γνώμη του Αριστοφάνη, ακόμα και σήμερα, ν’ αποτελεί γνώμονα για τη δραματική τέχνη,
- Εκκλησιάζουσαι (389), γελοιοποίηση των περί κοινοκτημοσύνης ιδεών, που η πενία ενέπνεε σε εξημμένα μυαλά, με τις γυναίκες ψηφίζουσες σε συγκέντρωση υπέρ της κοινοκτημοσύνης,
- Πλούτους (388), απεικόνιση της κακής διανομής του πλούτου που, όντας τυφλός, πηγαίνει στους κακούς. Σ’ αυτή την κωμωδία διακωμωδεί πολιτικούς και ιερείς, πάντοτε ευπορούντες.
Οι κωμωδίες του Αριστοφάνη, όπως και οι τραγωδίες των Αισχύλου, Σοφοκλή και Ευριπίδη, ακόμα και σήμερα περιφέρουν την αιωνία νεότητά τους σε όλες τις θεατρικές σκηνές του κόσμου.
