Οι
θεοκήρυκες και πνευματοφόροι Απόστολοι, όταν ξεχύθηκαν στα έθνη,
επέλεξαν να μην διδάξουν κάτι δικό τους, αλλά την τήρηση όλων των
εντολών τού Χριστού, όπως άλλωστε Εκείνος τους διέταξε λέγοντας, «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη, ...διδάσκοντες αυτούς τηρείν πάντα όσα ενετειλάμην υμίν» (Ματθ.
28, 19-20).
Αντίθετα, κάποιοι άλλοι, αν και μαθητές τους και μέλη της
Εκκλησίας, επέλεξαν ν' ακολουθήσουν, όχι την αληθινή πίστη, όπως την
διδάχθηκαν από τους ομολογητές και κήρυκες της αληθούς Θεολογίας1, αλλά προσωπικές τους κακόδοξες γνώμες και επινοήσεις.
Ο
ίδιος ο Κύριος είχε προειδοποιήσει για την εμφάνιση ψευδοπροφητών και
ψευδοχρίστων, που θα έχουν ως σκοπό να παραπλανήσουν, «ει δυνατόν, και τους εκλεκτούς» (Ματθ.
24,24). Ο απόστολος Παύλος ομιλώντας στους πρεσβυτέρους της Εφέσου
προφήτευσε ότι μετά την αναχώρησή του θα εμφανιστούν πρόσωπα προερχόμενα
από ανάμεσά τους, τα οποία θα κηρύσσουν «διεστραμμένα του αποσπάν τους μαθητάς οπίσω αυτών» (Πράξ.
20,30). Ο απόστολος Πέτρος λέγει ότι αυτοί οι άνθρωποι, αν και
Χριστιανοί, θα διασπείρουν στην Εκκλησία «αιρέσεις απωλείας» αρνούμενοι
μέσω αυτών τον Κύριο, που τους ελευθέρωσε από την αμαρτία (Β' Πέτρ.
2,1). Κατά τον ευαγγελιστή Ιωάννη -ο οποίος συγγράφει, όταν οι
προφητείες τού Χριστού, τού Παύλου και τού Πέτρου είχαν αρχίσει πλέον να
επαληθεύονται- όλοι αυτοί προέρχονται από τα ίδια τα σπλάχνα της
Εκκλησίας, όμως, ποτέ δεν ανήκαν πραγματικά σ' αυτήν «ει γαρ εξ ημών ήσαν, μεμενήκεισαν αν μέθ' ημών άλλ' ίνα φανερωθώσιν ότι ουκ εισίν πάντες εξ ημών» (Α' 'Ιω. 2,19).
Οι πρώτοι αιρετικοί, που κατονομάζονται στην Αγία Γραφή, ειναι ο Υμέναιος και ο Φιλητός,
οι οποίοι απωθώντας την αγαθή συνείδηση, ναυάγησαν στην πίστη (Α' Τιμ.
1, 19-20) και απομακρύνθηκαν από την αλήθεια, όταν μη αποδεχόμενοι την
περί της Δευτέρας Παρουσίας διδασκαλία τού Χριστού και των Αποστόλων,
επέλεξαν, όχι μόνο να πιστεύσουν οι ίδιοι, αλλά και να διδάξουν ότι η
ανάσταση των νεκρών έχει ήδη πραγματοποιηθεί κι έτσι, μ' αυτόν τον τρόπο
ανέτρεψαν την πίστη κάποιων πιστών (Β' Τιμ. 2,8).
Από τότε, έχουν εμφανισθεί πολλοί «ψευδόχριστοι και ψευδοπροφήται» (Ματθ. 24,24), «ψευδοδιδάσκαλοι» (Β' Πέτρ. 2,1) και «ψευδαπόστολοι», οι οποίοι «μετασχηματιζόμενοι εις αποστόλους Χριστού» (Β'
Κορ. 11,13), «αιρούνται» (=επιλέγουν) ν' ακολουθήσουν και να διδάξουν
προσωπικές αντιλήψεις, και όχι την Αλήθεια της Εκκλησίας. Σύγχρονοι
θεολόγοι υποστηρίζουν ότι η «αίρεση» αρχίζει να προσλαμβάνει αρνητικό
νόημα και να γίνεται τεχνικός όρος στην γλώσσα των αγίων Πατέρων, όταν
αρχίζει να εκφράζει «γνώμη» ή θέση ενός ή περισσοτέρων ανθρώπων, η οποία
έρχεται σε αντίθεση με τη γενικώτερη πίστη της Εκκλησίας. «Η "καθολική Εκκλησία" είναι, έτσι, το αντίθετο ακριβώς της αφέσεως»2.
Κατά συνέπειαν, αίρεση είναι η ατομική προσπάθεια προσδιορισμού και βίωσης της αλήθειας, δηλαδή η «εκλογή - επιλογή
ενός τρόπου ερμηνείας και βιώσεως του γεγονότος της σωτηρίας άλλου από
αυτόν που φανερώνει η αλήθεια της Εκκλησίας˙ ...είναι επιλογή και
προτίμηση ενός μέρους της αλήθειας στο οποίο δίνεται απόλυτη
προτεραιότητα σε βάρος της ολόκληρης αλήθειας: Μία απολυτοποίηση του
σχετικού που αναπόφευκτα σχετικοποιεί το άπόλυτο»3. Έτσι,
ο όρος «αίρεση» δηλώνει στην θεολογική γλώσσα την επιλογή, που κάνει ο
«αιρετικός», τόσο στα κυριότερα δόγματα της πίστης, όσο και στα θέματα
ηθικής, με το να επινοήσει και να εισάγει νέα.
Εξ
αιτίας αυτής της απόλυτα εκούσιας επιλογής, οι ανά τους αιώνες
αιρεσιάρχες επέλεξαν ταυτόχρονα να θέσουν οι ίδιοι τους εαυτούς τους
εκτός της Μιας, Αγίας, Καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας τού Χριστού, η
οποία, όταν τους αφορίζει, δεν κάνει τίποτε άλλο, από το να επικυρώνει
την προσωπική τους απόφαση να εξέλθουν από Εκείνη. Άλλωστε, όπως
συμβουλεύει ο απόστολος των εθνών τον επίσκοπο Κρήτης Τίτο: «αιρετικόν
άνθρωπον μετά μίαν και δευτέραν νουθεσίαν παραιτού˙ ειδώς ότι
εξέστραπται ο τοιούτος και αμαρτάνει ων αυτοκατάκριτος» (Τίτ. 3,10-11).
Θα
ήταν, όμως, σφάλμα να θεωρήσουμε ότι αυτοκατάκριτος «αιρετικός», που εξ
αιτίας των απόψεών του εξέρχεται της Εκκλησίας, είναι μόνος εκείνος ο
Χριστιανός, ο οποίος επιλέγει να πιστεύσει και να διδάξει ένα μέρος της
αλήθειας, όσον αφορά τα δόγματα της πίστεως. Με την γενική σημασία τού
όρου, αυτοκατάκριτος «αιρετικός» είναι και αυτός ο Χριστιανός, που
επιλέγει να τηρήσει ένα μέρος των εντολών τού Χριστού, αλλά και αυτός,
που επιλέγει να μετάσχει σε κάποια Μυστήρια της Εκκλησίας.
Ο αληθινός Χριστιανός, αυτός που επιθυμεί να προσκυνεί «εν πνεύματι και αληθεία» τον
Θεό (Ιω. 4,24), οφείλει ν' αγωνισθεί, ούτως ώστε με την βοήθεια της
θείας Χάρης να εφαρμόσει στην ζωή του το τρίπτυχο της σωτηρίας του: α)
αληθινή και ειλικρινή πίστη στον Θεό, όπως την ομολογεί η Εκκλησία, β)
πιστή τήρηση των θείων εντολών, και γ) μετοχή στα ζωοποιά Μυστήρια. Δεν
έχει δικαίωμα επιλογής τήρησης μόνον ενός ή έστω δύο από αυτά, διότι,
όπως ο ίδιος ο Κύριος λέγει, «εάν αγαπάτε με, τας εντολάς τας εμάς τηρήσετε» (Ιω.
14,15)» και εντολές τού Χριστού είναι και η ορθή πίστη (ορθοδοξία) και η
ορθή πράξη μέσω της τήρησης των θείων εντολών και της μετοχής στα
Μυστήρια (ορθοπραξία). Γι' αυτό, λοιπόν, στόχος τού κάθε Χριστιανού,
κληρικού ή λαϊκού, είναι να κάνει την άριστη αίρεση - επιλογή, η οποία
βρίσκεται μόνο στην Αλήθεια και στην αρχαία Εκκλησία4.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Πέμπτη ευχή Εσπερινού Πεντηκοστής (Γονυκλισίας).
2. Ιω. Ζηζιούλα, «Ελληνισμός και Χριστιανισμός, η συνάντηση των δύο κόσμων», εκδ. Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2003, σ.σ. 146-147.
3. Χρήστου Γιανναρά, «Αλήθεια και ενότητα της Εκκλησίας», σ. 58, Εκδόσεις Γρηγόρη, Β' έκδοση, Αθήνα 1997.
4. Κλήμεντος Αλεξανδρέως, «Στρωματείς», Ζ', XV. ΒΕΠΕΣ 8, 290, 17-18,