συμπέρασμα αυτό τεκμηριώνεται, σαφώς, με βάση την ετήσια έρευνα της Public Issue, σχετικά με την κοινωνική νομιμοποίηση των θεσμών, που διεξάγεται από το 2007. Ταυτόχρονα, η εντεινόμενη όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων, αποτυπώνεται ευδιάκριτα στην παράλληλη αύξηση της κοινωνικής υποστήριξης, κυρίως για τους κρατικούς κατασταλτικούς μηχανισμούς (στρατός, αστυνομία), όπως και για τους θεσμούς της αδιαμεσολάβητης λαϊκής κυριαρχίας (λαός/ πολίτες, κοινωνικά κινήματα).
Η εμπιστοσύνη που τρέφουν οι πολίτες στους θεσμούς της διακυβέρνησης, της οικονομίας και της κοινωνίας, όπως είναι γνωστό, αποτελεί μια σημαντική παράμετρο της πολιτικής και οικονομικής σταθερότητας μιας χώρας.
Οι Δείκτες Εμπιστοσύνης στους Θεσμούς της Public Issue συνιστούν ένα αξιόπιστο επιστημονικό εργαλείο, για τη διαχρονική συγκριτική αξιολόγηση της κοινωνικής εμπιστοσύνης στους σημαντικότερους εγχώριους θεσμούς.
Η μέτρηση καθιερώθηκε το 2007[1] και επαναλαμβάνεται φέτος, σε μια πολιτική συγκυρία που εξακολουθεί να είναι βεβαρημένη, λόγω της συνεχιζόμενης οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που βιώνουμε. Οι 19 επιλεγμένοι θεσμοί, που διερευνώνται στη φετινή έρευνα (σε σύνολο 48, που περιελάμβανε η αρχική έρευνα), καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα της κοινωνικής ζωής: διακυβέρνηση, επιχειρήσεις, κοινωνία πολιτών και μέσα ενημέρωσης. Οι επιμέρους δείκτες που υπολογίζονται, χωριστά, για κάθε θεσμό, αποτελούν μια εξαιρετικά λεπτομερή χαρτογράφηση των κοινωνικών αντιλήψεων απέναντι στους θεσμούς, που επικρατούν σήμερα στην Ελλάδα.
Η πρώιμη καθιέρωση της μέτρησης, στην προ κρίσης εποχής (2007), παρέχει τη δυνατότητα να διερευνηθεί η διαχρονική εξέλιξη της κοινωνικής υποστήριξης στους θεσμούς, κατά την χρονική περίοδο των τελευταίων εννέα χρόνων (2007-2015), που καλύπτει το μεγαλύτερο τμήμα της ύστερης Μεταπολίτευσης. Εποχή παρακμής, που ακολούθησε την επίπλαστη κοινωνική ευφορία της προηγούμενης δεκαετίας, με σημείο κορύφωσης τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004.
Δείκτες εμπιστοσύνης (CI)
Ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα Ελλήνων πολιτών αποτιμά, ποσοτικά, την εμπιστοσύνη που αισθάνεται για κάθε ένα κοινωνικό θεσμό. Από τις απαντήσεις των ερωτηθέντων κατασκευάζεται ένας δείκτης εμπιστοσύνης (CI), για κάθε θεσμό χωριστά. Κάθε δείκτης προκύπτει με βάση το λόγο θετικών/αρνητικών γνωμών για το δεδομένο θεσμό, δηλαδή το ποσοστό των ατόμων που δηλώνουν ότι τον εμπιστεύονται, προς το ποσοστό των ατόμων που δυσπιστούν απέναντί του. Κατά συνέπεια, τιμή 100 στο δείκτη εμπιστοσύνης, υποδηλώνει ότι υφίσταται απόλυτη ισοδυναμία θετικών και αρνητικών αντιλήψεων απέναντι στο θεσμό. Τιμή 200 στο δείκτη υποδηλώνει, ότι ο αριθμός των πολιτών που εμπιστεύεται τον θεσμό είναι διπλάσιος από εκείνους που εκφράζουν δυσπιστία απέναντί του. Τέλος, τιμή 50 σημαίνει, ότι οι αρνητικές εντυπώσεις είναι διπλάσιες από τις θετικές.
Οι επιπτώσεις της κρίσης
Το 2011, η κοινωνική εμπιστοσύνη στους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς (Βουλή, Κόμματα) έφτασε στο ναδίρ. Η ελάχιστη ανάκαμψη που παρατηρείται την τελευταία τετραετία ουδόλως επαρκεί για να αντιστρέψει την ολοκληρωτική έλλειψη εμπιστοσύνης.
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας (ΠτΔ) παρέμενε, μέχρι το 2009, ο μόνος πολιτικός θεσμός που εμπιστευόταν η μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων πολιτών. Αυτό οφείλεται ασφαλώς και στο γεγονός ότι ο ΠτΔ δεν αναμειγνύεται ενεργά στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων. Στην εδραίωση αυτής της εικόνας είχε συντελέσει και η υψηλή αποδοχή του προηγούμενου Προέδρου, Κ.Στεφανόπουλου. Ωστόσο, η μνημονιακή πενταετία δεν άφησε στο απυρόβλητο ούτε την Προεδρία. Το 2014, ο ΠτΔ Κάρολος Παπούλιας, ενώ διέθετε, στην αρχή της θητείας του, υψηλή κοινωνική αποδοχή, χρεώθηκε τελικά μερίδιο της πολιτικής ευθύνης, για την κατάσταση της χώρας και ο δείκτης εμπιστοσύνης στον ΠτΔ κατέγραψε θεαματική συρρίκνωση. Από τον Μάρτιο του 2015 και μετά την εκλογή του Προκόπη Παυλόπουλου, η εμπιστοσύνη στο αξίωμα του Προέδρου ανακάμπτει, αλλά δεν καταφέρνει να πλησιάσει τα ποσοστά πριν της μνημονιακής περιόδου.
Παρά το γεγονός ότι το ποσοστό των πολιτών που εμπιστεύονται την Δικαιοσύνη παραμένει μεγαλύτερο από εκείνο που δεν την εμπιστεύονται, από το 2013 και μετά, καταγράφεται σημαντική μείωσή του. Αντιθέτως, η εμπιστοσύνη στην Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών σημείωσε φέτος ελαφρά άνοδο.
Την τελευταία τετραετία, η συνεχής αύξηση της εμπιστοσύνης προς τον Στρατό, την Αστυνομία και την Εκκλησία αποτελεί σαφή ένδειξη της συντηρητικοποίησης που παράγει η κρίση, αλλά και της ιδεολογικής (κοινωνικής) πόλωσης που προκαλείται, αφού στον αντίποδα αυξάνεται η εμπιστοσύνη σε πιο ριζοσπαστικούς θεσμούς, αδιαμεσολάβητης λαϊκής κυριαρχίας, δηλαδή στον Λαό (τους πολίτες) και τα Κοινωνικά κινήματα (δίπολο συντηρητικοποίηση/ριζοσπαστικοποίηση).
Η κρίση κοινωνικής απονομιμοποίησης δεν αφορά μόνον τους θεσμούς της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, αλλά εκτείνεται και σε εκείνους της οικονομίας. Καθ' όλη τη διάρκεια της μνημονιακής περιόδου, η εμπιστοσύνη στις Τράπεζες έχει παραμένει χαμηλή. Ωστόσο, σημαντικό εύρημα των δύο τελευταίων χρόνων αποτελεί το γεγονός ότι, για πρώτη φορά από το 2014, ο αριθμός των πολιτών που δεν εμπιστεύονται την Τράπεζα της Ελλάδος υπερτερεί εκείνου που την εμπιστεύονται.
Αυξάνεται η εμπιστοσύνη στους εκπαιδευτικούς θεσμούς
Σημαντική αύξηση της εμπιστοσύνης παρατηρείται στους θεσμούς της εκπαίδευσης, δηλαδή στα Πανεπιστήμια, τα Κολλέγια, τα Κέντρα Ελευθέρων Σπουδών και τα σχολεία. Η αύξηση αυτή πιθανόν να οφείλεται στην -παραδοσιακά ισχυρή- γενικότερη πεποίθηση των πολιτών, ότι οι εκπαιδευτικοί θεσμοί αποτελούν τον ασφαλέστερο δίαυλο για την κοινωνική άνοδο. Σήμερα, εξαιτίας της κρίσης, αυτή η ατομική διέξοδος αναβαθμίζεται σε μέσο ατομικής «διάσωσης». Από την άλλη πλευρά, η αξία της εκπαίδευσης, που προβάλλεται μάλιστα και ως συλλογικό όχημα, για την διέξοδο της χώρας από την κρίση, τίθεται σε κίνδυνο, λόγω των περικοπών. Το γεγονός αυτό είναι φυσικό να ενεργοποιεί αντανακλαστικά υπεράσπισης ενός κεκτημένου κοινωνικού αγαθού.
Η εμπιστοσύνη στην Τηλεόραση παραμένει εξαιρετικά χαμηλή
Η κρίση της πολιτικής περιλαμβάνει ως συστατικό της στοιχείο και ανατροφοδοτεί την κρίση αξιοπιστίας των Μέσων Ενημέρωσης. Όπως έδειξε για πρώτη φορά η μέτρηση του 2009, η εμπιστοσύνη στο σύνολο των Μέσων Ενημέρωσης άρχισε σταδιακά να μειώνεται, από το 2009 μέχρι και το 2014. Ωστόσο, η σαφής διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στα περισσότερο διαδραστικά Μέσα (ραδιόφωνο, Ίντερνετ) και τα μη-διαδραστικά (τηλεόραση, εφημερίδες) διατηρείται.
Μεταξύ των Μέσων Ενημέρωσης, το Ραδιόφωνο παραμένει σήμερα στην Ελλάδα το πλέον αξιόπιστο, σημειώνοντας, μάλιστα, σημαντική αύξηση της κοινωνικής του αποδοχής στη φετινή μέτρηση.
Το Ίντερνετ, που μετρήθηκε για πρώτη φορά το 2008, διατηρεί τη 2η θέση μεταξύ των Μέσων, αλλά εμφανίζει σοβαρή υποχώρηση, σε σχέση με τη μέγιστη υποστήριξή του, που καταγράφηκε το (κινηματικό) 2011.
Οι Εφημερίδες ενδέχεται να ανακάμπτουν τον τελευταίο χρόνο, χωρίς αυτό βεβαίως να σημαίνει σε καμιά περίπτωση, ότι μια μικρή ανάκαμψη της εμπιστοσύνης μεταφράζεται, αυτομάτως, και σε ανάκαμψη της κυκλοφορίας τους.
Αντιθέτως, η ήδη υπονομευμένη Τηλεόραση, της οποίας η κοινωνική αποδοχή βρίσκεται στο ναδίρ, καταλαμβάνει μαζί με τα Κόμματα, σταθερά, μια από τις τελευταίες θέσεις μεταξύ των θεσμών.
[1] Οι σχετικές μετρήσεις του Ελληνικού Δείκτη Εμπιστοσύνης στους Θεσμούς (GICI), για τα έτη 2007-2009, είναι διαθέσιμες διαδικτυακά, στην διεύθυνση: http://www.publicissue.gr/category/pi/surveys/politics-and-elections/institutionsandpoliticalsystem/
************************************************
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ :
Τελευταίες στην εμπιστοσύνη των πολιτών έρχονται οι... εφημερίδες με 80% των πολιτών που έλαβαν μέρος στην έρευνα να δηλώνουν ότι δεν τις εμπιστεύονται, την ίδια στιγμή που σε ποσοστό 76% δεν εμπιστεύονται ούτε την τηλεόραση
Ακολουθούν τα πολιτικά κόμματα με το 79% να δηλώνει ότι «μάλλον δεν τα εμπιστεύονται» και μόλις 11% να δηλώνει ότι «μάλλον τα εμπιστεύεται». Την ίδια στιγμή 68% δηλώνει ότι δεν εμπιστεύεται γενικά ως θεσμό τη Βουλή.
Οι τράπεζες δε θα μπορούσαν να λείψουν από τη λίστα, συγκεντρώνοντας το 72% της έλλειψης εμπιστοσύνης των πολιτών.
Ταυτόχρονα, η κοινωνική πόλωση που έχει δημιουργηθεί, αποτυπώνεται ευδιάκριτα στην παράλληλη αύξηση της κοινωνικής υποστήριξης, τόσο για τους κατασταλτικούς μηχανισμούς (στρατός, αστυνομία), όσο όμως και για τους θεσμούς της αδιαμεσολάβητης λαϊκής κυριαρχίας (λαός/πολίτες, κοινωνικά κινήματα).
Πιο συγκεκριμένα το εντυπωσιακό ποσοστό του 80% δηλώνει ότι «μάλλον εμπιστεύεται» τον στρατό, το 70% δίνει «ψήφο εμπιστοσύνης» στην αστυνομία και το 40% στην ΕΥΠ.
Παράλληλα, ένα 67% δηλώνει την εμπιστοσύνη του στον λαό γενικά, το 50% εμπιστεύεται τα κινήματα, το 48% τη Δικαιοσύνη και το 42% το διαδίκτυο.
